نینا، مادر سومری پریان دریائی

شامیرام داودپوریان

   افسانه‌های مربوط به پریان دریایی به مدت هزاران سال انسان را مسحور   کرده‌اند. افسانه‌های بسیاری از خدایان و الهه‌های اقوام مختلف خاورمیانه مانند سومری‌ها، بابلی‌ها، فینیقی‌ها و سایرین وجود دارد که منشأ باورها، نام‌ها و موجودات افسانه‌ای متعددی است                   .

   یکی از این موارد الهه‌ای است به نام نینا که الهه‌ی آب به شمار می‌رفته است. وی خواهر الهه نی دابا ـ الهه‌ی رویش غلات و دانه‌ها ـ  بوده است. نام او به صورت نین ـ آن ـ آ بوده که بعدها به صورت نینا تلفظ شده است. 

   این الهه دارای نام‌های متعددی مانند "الهه افعی "، خواب‌گزار، پیامبر خدایان، ملکه نینا و در نهایت "نانا" می‌باشد. از آن‌جا که کلمه "نین" پیشوند نام بسیاری از الهه‌های سومری است ـ  زیرا نین به معنای الهه می‌باشد ـ لیست اسامی وی به این‌جا ختم نمی‌شود

   این الهه در شهر حران و اور، "نین‌گال" و "نیکال" نامیده می‌شد. در نیپور به نام "نین‌لیل" و در زیارت‌گاهش در اَل عُبید، به نام نین‌خورساگ شناخته می‌شد. و هنگامی که از ارتباطش با "نامو" و افسانه‌ی آفرینش صحبت می‌شود، "نین‌ماه" نام داشت

   در رابطه با استعداد وی به عنوان تسکین‌دهنده‌ی یتیمان، پرستار سال‌مندان، پناه‌دهنده‌ی بی‌خانمان‌ها و تغذیه‌کننده‌ی گرسنگان، "نانشه" نامیده می‌شد. هم‌چنین در دشت‌های خفاجا  به نام "نین‌تی" یا "نین‌تو" و در جزیره‌ی دیلمون (بحرین کنونی) "نین سی کیل" شناخته شده بود 

   هنگامی که او گیاهان دارویی تهیه می‌کرد، "نین‌کاراک"، "گولا" یا "بائو" نامیده می‌شد. به عنوان تعبیر کننده‌ی رویا "نین سون" یا "نین سونا"، به عنوان تهیه کننده‌ی شراب و آبجو برای مراسم مقدس "نین کاس" و هنگامی که از آب‌های عمیق اولیه برخاست "آما گال دینگیر" ـ به معنای بزرگ‌الهه‌ی مادر ـ نام داشت 

   به احتمال زیاد، الهه "آتارگاتیس" (که در معبد آسکالون  در ساحل مدیترانه حضور داشت و به خاطر کبوترخانه‌اش و معبد غیب‌گویی‌اش مشهور ماند) به خاطر ارتباط با شهر نینوا و تصویر اولیه‌اش به عنوان الهه‌ی دریا که دارای دم ماهی بود، و هم‌چنین  با "نینا" یا "نَمو" که تصویر‌های اولیه‌ی سومری می‌باشند مربوط بوده‌است. در افسانه‌ روایت شده‌است که  آتارگاتیس دختری به نام شامورامات (شامیرام یا سمیرامیس) به دنیا آورد که به محض تولد روی دو پای خود راه رفت.

   در معبد آتارگاتیس در شهر مقدس هیروپولیس در سواحل فرات (در سوریه) وی آشتارت نامیده می شد. گفته می‌شد که وی از آسمان فرود آمده بود و با نینای مقدس ارتباط داست. ستایش‌گران وی در آب‌های دریاچه‌ی مقدس هیروپولیس به آب می‌زدند و محرابی سنگی حامل یک ماهی با خطوط زرین از میان آب بالا آمده و اطراف آن‌ها شنا می‌کرد.  

   تیامات که بزرگ مادر دریا در میان بابلیان بود و در افسانه‌ی آفرینش به او اشاره شده است، ارتباط نزدیکی با نینا داشت. در معبدی در 58 مایلی جنوب نینوا، آثار الهه‌ای به نام آشه‌را به دست آمده بود که بعدها ایشتار نام گرفت. تصویر آشه‌را در الواح اوگاریت، یادآور رسوم آتارگاتیس است زیرا آشه‌را به الهه‌ای که "روی دریا راه می‌رود" معروف است. "نَمو" نیز از الهه‌های سومری است که نشانه‌اش با نشان دریا یکی است.    

  در مورد ارتباط بین نینا و پری دریایی چنین گفته می‌شود که  منشأ پری دریایی از سوریه و اسطوره‌های آشوری بوده است. براساس این اسطوره آتارگاتیس پس از آنکه عاشق یک چوپان میرا می‌شود و دختری به نام سمیرامیس از او به دنیا می‌آورد چوپان را می‌کشد و سپس از شرم این کار خود را به  داخل یک دریاچه  پرتاب می‌کند تا به ماهی تبدیل شود اما قدرت‌های ماوراء الطبیعه‌ این اجازه را به او نمی‌دهند زیرا او نه امکان مرگ را داشته است و نه می‌توانسته به یک ماهی کامل تبدیل شود. پس فقط نیمه‌ی انتهایی بدنش به ماهی تبدیل شده و نیمه‌ی فوقانی او به صورت انسان می‌ماند.  این قضیه با سنت سریانی‌ها که ماهی نمی‌خورند مطابقت دارد. 

   در طول زمان افسانه‌ی آتارگاتیس تغییر یافته و با افسانه‌ی آشتارته‌ی سریانی مخلوط شده  و سپس وارد فرهنگ یونانی شده است.  یونانی‌ها او را  به نام آفرودیت می‌شناسند که الهه‌ی عشق در اساطیر آن‌ها می‌باشد 

 الهه‌هایی که طبق عقاید مردم بین‌النهرین باستان با افعی یا خزندگان دیگر ارتباط دارند، عبارتند از:                                                                         

لیلیت: که در اسطوره‌ی گیلگمش به او اشاره شده است                           

آمو اوسوم گال آنا: "بزرگ افعی ـ مادربهشت" و "چشم ایندوننا"                           

آشتارت: یا "بانوی افعی‌ی باستانی"                             

تیامات: به عنوان یک اژدها                                  

آستارته: نشان داده شده با مارهایی پیچیده به دور گردنش                             

بِلات: بانوـ افعی                              

نیدابا: سمبل یک افعی یا زنی با دم افعی                               

بین مذهب باستانی "الهه‌ی مادر" و نشانه‌ی ماهی یا خزنده ارتباط غیر قابل انکاری وجود دارد .

   بعدها هنگامی که جوامع پدر‌سالار با خاورمیانه‌ی پرستنده‌ی الهه‌ها جنگیدند، نقش الهه‌ی مادر به حد یک موجود ساده لوح و شیاد (حوا و مار) تنزل پیدا کرد و به دور افکنده شد تا در ماسه‌های متحرک زمان دفن شود 

   این امردر اسطوره‌ی قتل تیامات توسط ماردوک نشان داده شده است. در آن اسطوره، الهه‌ی خزنده توسط شاه پرقدرت کشته می‌شود و از بدن وی آسمان و زمین به وجود می‌آید. آن زمان، عصر دکترین عبری "خدا ـ پدر" بود و انقراض نینا، پری دریایی شروع شده بود. پژواک نفس‌های در حال موت او در پسالم 74 منعکس شده است: 

     با قدرت خود، هیولان دریا را به دو نیمه کردی و سر اژدهای دریا 

     را برفراز آب‌ها شکستی. تو سرهای متعدد لویاتان را خرد کردی.

منابع:

1 ـ اسطوره‌ی بازگشت جاودانه،  اثر میرچا الیاده، ترجمه‌ی دکتر بهمن سرکاراتی، انتشارات طهوری، چاپ سوم، 1390

2 -WWW.gods - and monsters.com/mermaid – mythology.hot