پزشکی در بین النهرین

تهیه و تنظیم از شامیرام داودپوریان

      ژورژ رو (George Roux) پزشکی بین النهرین را به سه علت در خور مطالعه ویژه می داند: کاملأ مستند بوده، بی اندازه جالب می باشد و اغلب بد فهمیده شده است. مردم بین النهرین بر این باور بوده اند که بیماری مجازاتی است که خدایان به خاطر گناهانی که انسان مرتکب شده بر او نازل می کنند. در باور مردم بین النهرین گناه  نه تنها شامل جنایات و لغزش های اخلاقی می شود بلکه گناهان کوچک و غفلت در انجام تکالیف مذهبی یا نقض غیر عمدی بعضی منهیات را نیز شامل می گردد. به عقیده آنها خدایانی که رنجیده اند می توانند به طور مستقیم ضربه بزنند.                                   

    در مجموعه قوانین حمورابی قید شده است که هر کس " میله های مرزی بابل را جابجا کند" یا معاهده های سیاسی خاور نزدیک باستان را دستکاری کند"،  دچار بیماری های دردناک خواهد شد"؛ و پزشکان دست خدایان گوناگون را در علائم بیماری که در بیماران پدیدار می شود تشخیص می دادند. همچنین خدایان می توانستند به شیاطین اجازه بدهند که شخص بیمار را تصاحب کند و هر یک از شیاطین به میل خود به بخشی از بدن بیمار حمله ور می شد. یا می توانستند بگذارند که مرد یا زنی قربانی طلسم و جادوی یک جادوگر یا ساحره شوند. در این موارد از کاهن "بارو" یا غیب گو تقاضا می شد با هر شیوه ای که می داند  گناه پنهانی را که موجب خشم خدایان شده است بیابد و کاهن "آشیپو" مأمور بود با اجرای مراسم خاص و خواندن وردها،  شیطان را از جسم بیمار خارج سازد و خدایان در اثر دعاهایی که خوانده و قربانی هایی که تقدیم می شد تسکین می یافتند                                                                                                                                                                                     

  در بین النهرین علت بیماریها به خدایان یا دیوان نسبت داده می شد. دیوان مجریان خدایان در به کیفر رساندن گناهکاران در زمین محسوب می شدند. این کیفرها همان بیماریها بودند. این کیفرها که در قالب بیماری از سوی خدایان مشخص می شدند گاه با نام آنها عجین بودند مثل" دست خدا"، "دست ایشتار"، " دست شمش (بلک و گرین، 1383، 114). حتی داروهای در نظر گرفته شده از سوی درمانگران، اسامی خدایان را بر خود داشتند مانند " داروی شَمَش" (بلک وگرین، 115). ظاهرأ بین بیماری های جسمانی و روانی تفکیکی قائل بوده اند  و این دومی را بیشتر ناشی از عملکرد دیوان یا سحر و جادو می دانستند، پس تفاوتی بین  بیماری ها با منشأ ایزدی یا شیطانی و بیماری ها در شرایط طبیعی قائل بودند، هر چند عوامل آنها ناشناخته بود.                                                                                                                                                            
در مورد خون دماغ... مرهم به کار برده نمی شود؛ چون اگر مرهم را جلو بینی بیمار بگذارند راه نفس کشیدن را مسدود می کند و خون به درون حلق بیمار می ریزد. باید بینی تا ته  بسته شود  تا راه ورود هوا بسته شود، در این صورت خون ریزی قطع خواهد شد".                                                                                                                                                  
  پزشکان امروزی حتی یک کلمه از این دستورالعمل را نمی توانند تغییر دهند. یک متن شگفت انگیز دیگر ثابت می کند که برخلاف اعتقاد عمومی، مردم بین النهرین از بهداشت و جلوگیری از شیوع بیماری اطلاع داشته اند. زیمری ـ لیم پادشاه ماری که در حدود 1780 سال قبل از میلاد می زیسته به همسرش شیبو چنین می نویسد: "شنیده ام که خانم نِنام  بیمار شده است. او تماس زیادی با افراد کاخ دارد. با بسیاری از بانوان در خانه اش دیدار می کند. اکنون دستور اکید بدهید که هیچ کس از جامی که او می نوشد چیزی ننوشد و در جایی که او می نشیند ننشیند و در بستری که او می خوابد نخوابد. از این پس وی نباید بانوان دربار را در خانه اش بپذیرد، چون بیماری او مسری است  .                                                                                      به احتمال بسیار پزشکان سومری از طریق دوره های تجربی و تئوریک کسب تجربه می کردند. هیچ  شواهدی از وردهای جادویی و طلسم که یکی از اجزاء  متون دوران متأخر می باشد، دیده نمی شود. به عنوان مثال در تعدادی از نسخه های سومری پس از توصیه به معاینه بیمار از پزشک خواسته می شود که اندام آسیب دیده را با محلولی که از قبل تهیه شده بشوید. سپس بلافاصله آن عضو را با موادی که حاوی خاکستر سوخته  است بپوشاند  

                                                             
داروهایی که توسط پزشکان نیپور تجویز می شد شامل  ضمادها، داروهای خوراکی و محلول ها می شد. پزشکان سومری از داروهایی با منشأ گیاهی، حیوانی و معدنی استفاده می کردند. مواد معدنی مورد استفاده آنها نمک، قیر طبیعی رودخانه و روغن خام بود. مواد حیوانی شامل پشم، شیر، لاک لاکپشت و آب مار بود. اما مانند اخلاف مدرن خود، بیشترین داروهای آنها از گیاهان تهیه می شد که اغلب از آویشن، خردل، درخت آلو، گلابی، انجیر، بید، شاه درخت، کاج و موادی مانند آب جو، شراب و روغن گیاهی منشأ داشتند                                                                                                                                  
یک نسخه از نیپور شامل دستور زیر می باشد: "شاخه های گیاه  خار و دانه های دوآشبور را بسایید. روی آن آب جو رقیق بریزید، با روغن گیاهی مالش دهید و خمیر حاصل را روی محل آسیب دیده محکم   ببندید . در یـک نسخه دیگر چنین نوشته شده اسـت:" گِل رودخانه را بسایید، با آب رقیق کنید روغن خام مالش دهید و به صورت ضماد ببندید.                                        
   نسخه سوم شامل دستور زیر می باشد: "ریشه های درخت؟ و قیر طبیعی خشک رودخانه را بسایید، روی آن آب جو بریزید، با روغن مالش دهید و به صورت ضماد ببندید  . اما قدیمی ترین نسخه پزشکی جهان که قدمت 4000 ساله دارد یعنی متعلق به 2100 سال پیش از میلاد می باشد، در سال 1930 در خرابه های شهر نیپور عراق کشف شده و هم اکنون در موزه دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می شود.متن نسخه از این قرار است:                                                                                        
درخت گلابی سفید و ریشه گیاه ماه را بسایید، در آب جو حل کنید، بگذارید مرد (بیمار)آن را بنوشد.بذر گیاه درودگر، صمغ مارکازی و آویشن را بسایید، در آب جو حل کنید، بگذارید مرد (بیمار)ان را بنوشد  

                                                        

یک نسخه آشوری به خط میخی

                                                   منابع :  1 بین النهرین باستان نوشته ژورژ رو 
2  مجله دارو و درمان شماره 82 اردیبهشت 1389 ص 82
3 اینترنت